środa, 22 maja 2013

Metamorfoza part 1.

Prowadziłam dziś wyjątkową wycieczkę, krótką, zaledwie półtoragodzinną, w ramach zajęć uniwersyteckich "Miasto w XX wieku". Chciałam pokazać "w naturze", jak zmienił się Kraków na przestrzeni XIX i pierwszej połowy XX w. Gdzie zabrałam moją grupę? 
(część pierwsza wycieczki - Stare Miasto)

ENG: I led today an exceptional tour, szhort, of only 1,5 h, which was the project for my classes "City in 20 c.". I wanted to show "in nature" how Cracow changed during 19 and the first half of 20. c. Where did I take my group?
(It's only the first part of the tour - Old Town)

Zamiast wstępu. Instead of introduction.
Ostatnie lata I Rzeczpospolitej i panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego stały się początkiem przemian w Krakowie. Upadającym miastem zarządzała Komisja Dobrego Porządku, która próbowała dokonać pierwszych reform administracyjnych, a Hugo Kołłątaj pracował nad unowocześnieniem Akademii. Uchwalenie Konstytucji 3 Maja i Prawa o Miastach przyspieszyły metamorfozę Krakowa, a w 1800 roku wydano ostateczny dekret o przyłączeniu Kazimierza i Kleparza do Krakowa.

The last days of the first Republic of Poland and the reign of Stanisław August Poniatowski were the beginning of the changes in Cracow.The collapsing city was governed by the Commission of the Good Order, which was trying to perform the first administrative reform and Hugo Kołłątaj ws working on the modernisation of the Accademy. The Constitution of 3rd of May and the Laws of the Cities sped up the metamophosis of Cracow and in 1800 the definite decret was passed joining Kazimierz and Kleparz to Cracow.


Planty.
W 1804 roku Kraków ogłoszono miastem otwartym, z czym wiązała się konieczność wyburzenia murów obronnych. Były one zresztą w fatalnym stanie, nie mogły już stanowić punktu obrony, a przez lata stały się schronieniem dla wszelkiej patologii, złodziejów, kryminalistów, a przede wszystkim prostytutek, nazywanych w związku z tym "murwami". W 1810 rozpoczęto wyburzanie murów. Z inicjatywy senatora Feliksa Radwańskiego na powstałej pustej przestrzeni w latach 20. XIX w. założono miejski ogród, nazwany Plantami (od "plantowania", czyli wyrównywania terenu). Po śmierci Radwańskiego kierownictwo prac objął Florian Straszewski. Planty szybko stały się miejscem spacerów i odpoczynku, będąc jedyną zieloną przestrzenią w obrębie Starego Miasta.

In 1804 Cracow was proclaimed the open city, which meant the necessity to demolish the city walls. They were in terrible condition, they couldn't be the part of the defence plan and during the years they became the shelter for pathology, thieves, criminals and most of all - prositutes. In 1810 the demolition was started. With the senator Feliks Radwański's initiative on the remaining empty space the city garden was opened in 1820s., later called Planty. After the death of Radwański, Florian Straszewski became the director ofthe works. Planty quickly became the place for walks and relax, being the only green area in the Old Town.


Rynek Główny. Market Square.
Do XIX wieku było to po prostu ogromne targowisko, pełne brudnych, często rozsypujących się straganów i bud. W 1817 roku, mając na względzie bezpieczeństwo własne i obywateli, radni miasta zadecydowali o wyburzeniu Ratusza. Zamierzano go odbudować, jednak rząd austriacki nigdy nie wyraził na to zgody. Wkrótce, w latach 40. przystąpiono do porządkowania drugiej strony Rynku - wyburzono kramy i wagi miejskie. Na koniec postanowiono zająć się Sukiennicami. Renesansowy budynek przez lata obrósł w liczne przybudówki, skutecznie skrywające jego piękno. Nic dziwnego, że tylko oko artysty dostrzegało ukryte w nich piękno i wartość historyczną. Jan Matejko, bo o nim mowa, zarekomendował swojego młodego przyjaciela, Tomasza Prylińskiego. Według jego projektu w latach 1875-79 odnowiono krakowskie Sukiennice. W ten sposób w XIX w. Rynek Główny przeistoczył się z targowiska w elegancki salon Krakowa, najbardziej reprezentacyjne miejsce miasta.

Up till 19th c. this was just a big market, full of dirty stalls, often falling apart. In 1817, taking into account the safety of the citizens, the city council decided the demolition of the Town Hall. at first they planned to rebuilt it, but the Austrian government never allowed this. Soon, in 1940s. the other side of the Market Square was cleaned - the stalls and city weights were demolished. In the end, the council decided to take care of the Cloth Hall. The Renaissaince building was surronded by many outhouses, successfully covering its beauty. No wonder that only the eye of the artist could acknowledge the hidden beauty and the unique historical value. Jan Matejko, because he was the one, recommended his young friend, an architect, Tomasz Pryliński. According to his design, the Cloth Hall was renovated in 1875-79. This way, in 19th century the Market Square was transformed into the elegant parlour of Cracow, the most representative place in the city.


Feniks.
W 1914 roku zburzono kamienice na rogu Rynku i ul. Jana. Przez kilka lat parcela stała niezabudowana i dopiero w 1928 Wiedeńskie Towarzystwo Ubezpieczeniowe "Feniks" zwróciło się z prośba do Adolfa Szyszko-Bohusza o przygotowanie projektu gmachu. Do 1932 powstał w tym miejscu nowoczesny, awangardowy budynek, wyróżniający się swoją formą od innych kamienic na Rynku. W budynku tym wykorzystano wszystkie nowe technologie, m.in. klimatyzację.

In 1914 the tenement houses on the corner of Jana st. and the Market Square wew demolished. For a few years the are stood empty and only in 1928 The Vienna Insurance Agency "Phoenix" asked Adolf Szyszko-Bohusz for the design of the building. In 1932 a modern, avangarde building was created, standing out of the other building on the Square. In this house the new technologies, eg. air-conditioning were used.


Plac Szczepański. Szczepan Square.
Przemiany w tym miejscu rozpoczęły się w 1801 roku, wraz ze zburzeniem starego kościoła św. Szczepana, kolegium jezuitów oraz kaplicy św. Macieja i Mateusza, w  ramach akcji wyburzania starych, niewielkich, zniszczonych kościołów. W 1811 nazwano plac imieniem Gwardii Narodowej, planowano uczynienie z niego reprezentacyjnego miejsca, jednak plany te nie powiodły się. Przez długie lata plac był niczym więcej niż targowiskiem. Lepsze lata nadeszły z początkiem XX w. Odnowiono budynek teatru, wzniesiono Pałac Sztuki i secesyjne kamienice. W latach 30. jedna z parceli zakupiła Powiatowa Kasa Oszczędnościowa. By uzyskać teren pod zabudowę wyburzono, bez zgody urzędu miasta, gotyckie kamieniczki. Na tym miejscu architekci Stefan Strojko i Fryderyk Tadanier zaprojektowali "krakowski drapacz chmur", najwyższy na Starym Mieście budynek, liczący 7 pięter. Na PKO nałożono karę w wysokości 100 tys. zł. za bezprawne wyburzenie starych budynków. Pieniądze te zasiliły fundusz budowy nowego gmachu Muzeum Narodowego.

The changes in this place started in 1801 with the demolition of the church of St. Szczepan, the jesuits' college and the chapel of st. Matthew, which was a part of the action of demolishing old, small, destroyed churches. In 1811 the square was named after the National Guards, it was planned to be a representative space, but those plans failed. For long years the square was nothing more than the market. The better years came with the beginning of 20th c. The Theatre was renovated, the Palace of Art and the art nouveau tenements were put up. In 1930s. on of the parcels was bought by the polish bank. They ordered the demolition of the old houses without the permission of the city council. Here the architects Stefan Strojko and Fryderyk Tadanier designed the "Cracow Skyscraper", the tallest one in the Old Town with its 7 floors. They were punished for the illegal demolition and made to pay 100000 zł. for the fund for the construction of National Museum.


Tramwaje. Tramways.
Dawniej transport miejski w Krakowie rozwijał się zdecydowanie szybciej niż obecnie... W 1872 tramwaje konne zastąpiły omnibusy, łącząc Dworzec z wylotem ul. Mostowej na Kazimierzu. Już w 1901 ulicami Krakowa przejechał tramwaj elektryczny, a w 1902 były już 4 takie linie. Tramwaje przejeżdżały przez Rynek Główny, pod Bramą Floriańską (w związku z czym trzeba było obniżyć poziom ul. Floriańskiej), ulicami Szewską, Sławkowską, Grodzą i in. Całe Stare Miasto zamieniło się w torowisko, co miało świadczyć o szybkiej drodze Krakowa do nowoczesności.

In the past the public transport in Cracow was developping really quickly, especially compared to nowadays. In 1872 the horse tramways replaced the omnibuses, joining the railway station with Mostowa street in Kazimierz. In 1901 the electric tramway was introduces and in 1902 there were 4 such lines. The tramways went through the Market Square, under the Florian's Gate (to achieve this it was necessary to lower the level of the street), the streets Szewska, Sławkowska, Grodzka and others. All the Old Town was changed into the railway, which was supposed to prove the fast way to modern days.


cdn.
to be continued

sobota, 18 maja 2013

Noc kolejek. The night of queues.

Noc Muzeów, wcześniejszy dzień dziecka dla wszystkich miłośników zwiedzania. W Krakowie odbywa się noc wcześniej niż w innych miastach, żeby najbardziej zakręceni na punkcie muzeów zdążyli w sobotę pojechać do innych miast.
ENG: The night of museums is an earlier children's day for all the visiting lovers. In Cracow it takes place one night before the other cities, so that the most crazy about the museums can manage to go on Saturday to other cities.


Wiem, że kolejki, że tłumy i że tak naprawdę nie da się w spokoju przyjrzeć dziełom sztuki. Ale nastrój nocnego zwiedzania uwodzi mnie co roku. 
I know that there are queus,, crowds and that it's impossible to have a calm look at the work of arts. But the atmosphere of night visiting seduces me every year.


W planach był Dom Jana Matejki i nowa wystawa "Ja, Matejko: kolekcjoner" i Muzeum Farmacji, więc  został zrealizowany w 50%.
The plan was to see Jan Matejko House and the new exhibition "I, Matejko: a collector" and the Museum of Pharmacy, so it was completed in 50%.


Udało nam się zobaczyć Dom Jana Matejki, trafiliśmy na odpowiedni moment, bowiem kiedy wychodziliśmy, przed drzwiami ustawiła się już długa kolejka. A nowa wystawa? Niewielka, ale ciekawa.
We managed to see the Matejko House, we got there in the right moment, because when we left there was already a long line. And the new exhibition? Small, but interesting.





Musieliśmy zrezygnować z wizyty w Muzeum Farmacji ze względu na długi sznurek czekających. Zamiast tego poszliśmy na Rynek, ale do podziemi kościoła św. Wojciecha też ustawiła się spora grupa czekających.
We had to give up the idea of seeing the Museum of Pharmacy, because of the long line of waiting people. Instead we went to the Market Square, but there was also a large group willing to enter the underground of St. Adalbert church.

A więc Mury Miejskie. Tu kolejka była niezbyt długa, poruszała się szybko, zostaliśmy więc. To był strzał w dziesiątkę, widok Starego Miasta z góry nocą był czarujący, a stare baszty miałyby może wymiar magiczny, gdyby nie tłum zwiedzających...
So the City Walls. Here the queue wasn't long, it moved quickly, so we stayed. We hit the jackpot, the view of the Old Town at night was charming from up there, the old towers could have been magical, if it wasn't for the crowd of visitors...








Wracając do domu zatrzymaliśmy się w Ogrodzie Botanicznym. Ulotka Nocy Muzeów obiecywała iluminację ścieżek. Rzeczywiście, wzdłuż dróżek ogrodu ustawione były małe lampki. Było ciemno, paliły się tylko małe światełka, które wyznaczały ścieżki, ale nie dawały możliwości oglądania roślin. zwiedzaliśmy więc innymi zmysłami, głównie węchem, bo w ciepłą majową noc wszystkie rośliny zdawały się pachnieć intensywniej. Szklarnie to zupełnie inny świat, egzotyczne gaje, tropikalne dżungle... I to wszystko w sercu Krakowa.
On the way home we stopped in the Botanic Garden. the leaflet of the Museum Night promised the illumination of the paths. And in fact, along them there were sall candles. It was dark, they didn't give enough light to watch the plants, so we experienced the garden using other senses, manly smell, because on the warm May night all the plants seemed to smell more intensively. The greenhouses were a different world, exotic groves, tropical jungle... An this all in the heart of Cracow.









 Zaczynam już odliczanie do następnej Nocy Muzeów, a po drodze jeszcze Noc Synagog!
So I start countdown to the next Museum Night, but in the meantime - Synagogues Night!

środa, 15 maja 2013

Tajemniczy ogród. The secret garden.

Jest takie miejsce pomiędzy Collegium Maius a Collegium Minus, gdzie możemy schować się przed gwarem Starego Miasta. To stary Ogród Profesorski, tajemniczy kawałek zieleni pamiętający najdawniejsze dzieje Uniwersytetu. Choć dziś niewielki, dawniej rozciągał się od Collegium Maius aż do murów miejskich. 
ENG: There's a place between Collegium Maius and Collegium Minus, where we can hide from the noise of the Old Town. This is the old Professor's Garden, a secret part of greenery, remembering the oldest times of the University. Although today it's small, in the past it reached the city walls.


Pierwsze wzmianki o ogrodzie pochodzą z 1467 roku, kiedy spełniał on funkcje użytkowe. Był wówczas źródłem warzyw i owoców na profesorskie stoły. Z czasem pojawiła się tu hodowla drobiu, a także studenckie latryny!

The first records of the garden come from 1467, when it had usable functions. It was then the source of fruit and vegetables for the professor's tables. Later the chicken breeding appeared and also the students' latrines!



Ogród popadł w zaniedbanie w XVIII wieku, pozbawiony opieki profesorów. W XIX wieku służył m.in. jako miejsce składowania materiałów budowlanych w trakcie restauracji Collegium Maius. Dopiero pod koniec owego wieku zaprowadzono tu hodowlę ok. 300 gatunków roślin. Ogród podupadł ponownie w trakcie budowy Collegium Witkowskiego i dopiero w latach 2008-2010 zrekonstruowano go. 
In 18 c. the garden was in a poor condition, lacking the professors' care. In 19 c. it served as eg. the place for construction materials during the renovation of Collegium Maius. Then in the end of that century a plantation of about 300 spieces started. The garden deteriorated again during the construction of Collegium Witkowskiego and only in 2008-2010 it was reconstructed.

12 maja 2010 otworzono ogród dla zwiedzających, zadbano o odpowiednią ilość ławek, posadzono rośliny.  Na terenie ogrodu możemy oglądać rzeźby z wizerunkami profesorów oraz te najnowsze, postawione we wtorek, autorstwa Karola Badyny przedstawiające sławnych Polaków. Poza tym w ogrodzie stoją nowoczesne instalacje edukacyjne, które, niestety, podczas mojej wtorkowej wizyty w ogrodzie nie działały.
On May 12, 2010, the garden was opened for visitors, there are enough benches and many plants. We can see there the sculptures showing the images of professors and the newest, made by Karol Badyna, showing the famous Poles. there are also modern educational instalations, but unfortunately, during my Tuesday visit, they weren't working.


Roża Hugona Kołłątaja.
The rose of Hugo Kołłątaj
Róża Wisławy Szymborskiej.
 The rose of Wisława Szymborska.





















Do ogrodu możemy dostać się przez bramę od strony ul. Jagiellońskiej i długą sień z dziedzińca Collegium Maius.
We can get to the garden through the gate from Jagiellońska st. and the long hall from Collegium Maius.


poniedziałek, 13 maja 2013

Pinkish Cracow.

Ten poniedziałek nie był najpiękniejszy, od rana dość ponury, wilgotny, deszczowy. Wieczór wynagrodził wszystko. Okolice Mostu Grunwaldzkiego i Rondo Grzegórzeckie.

ENG: This Monday wasn't the most beautifull, quite gloomy since the morning, humid, rainy. But the evening was a good recompansation. The surroundings of Grunwaldzki Bridge and Grzegórzeckie Rondabout.






niedziela, 12 maja 2013

Trudne początki.The difficult beginnings.



12 maja 1364 roku król Kazimierz Wielki, za zgodą papieża Urbana V, wydał przywilej fundacyjny uniwersytetu w Krakowie. Był to drugi, po uniwersytecie praskim, uniwersytet w środkowej Europie. Oficjalna nazwa brzmiała wówczas - Studium Generale.
ENG: On May 12th, 1364 king Casimir the Great, following the permission of pope Urban V, published the privilege of foundation of the university in Cracow. It was the second, after Prague, university in Middle Europe. The official name at the time was Studum Generale.





Dlaczego? Why?
Kazimierz Wielki potrzebował wykształconych urzędników dla młodego państwa, którego potęgę wewnętrzną starał się umacniać. Uniwersytet podnosił też prestiż państwa w Europie, a ściągający do Krakowa studenci przyczyniali się do rozwoju handlu, tym samym pobudzając ekonomię miasta. Wszystko to napędzało gospodarkę Polski i przyciągało kolejnych kupców. Słowem - same korzyści!
Casimir the Great needen educated official for the young country, which power he was trying to strenghten. The universitywas raising the prestige of Poland in Europe and the students coming to Cracow helped in the development of trade, stimulating the economy of the city. It all quickened polish economy and attracted more merchants. The advantages only!


Zajęcia na uniwersytecie nie rozpoczęły się przed 1367 rokiem. W pierwszym okresie działalności akademia składała się jedynie z trzech wydziałów: artes liberales - sztuk wyzwolonych, medycyny i prawa, bowiem Urban V nie zgodził się na stworzenie najważniejszego w owych czasach wydziału teologicznego. 
The lectures dodn't start till 1367. In the first stage of activity, the accademy consisted only o f three faculties: artes liberales - liberal arts, medicine and law, because the pope Urban V didn't agree for the creation of the most important at the times - the faculty of teology. 


Organizacja Uniwersytetu oparta była o model włoski (Bolonia, Padwa), więc rektor wybierany byl spośród studentów. Wyobrażacie to sobie dzisiaj ;)?
The organisation of the university was based on the italian model (Bologna, Padova), so the rector was chosen from among the students. Can you imagine this nowadays ;)?

Gdzie? When?
To jest najbardziej dyskusyjna kwestia dotycząca działalności uniwersytetu za czasów Kazimierza Wielkiego. Za Janem Długoszem wskazywano na próby zlokalizowania akademii w okolicach dzisiejszej ulicy Szerokiej na Kazimierzu. Próbowano też umieścić uniwersytet na Placu Wolnica - wciąż na jednym z budynków znajduje się tablica upamiętniająca rzekome istnienie tam akademii. Lecz najbardziej prawdopodobna wydaje się teoria, że początkowo studenci pobierali nauki pod okiem króla, na zamku wawelskim. 
This one is the most disputable question about the activity of university during the times of Casimir the Great. According to Jan Długosz, polish chronicle writer, the scientists tried to locate the accademy in the surroundings of today's Szeroka street. They also tried to place the university on Plac Wolnica - there's still a tablet commemorating the supposed existence of the accademy there. But the most probable theory says that at first the students were taught close to the king, in the Wawel castle.


Śmierć króla Kazimierza w 1370 wyznacza kres pierwszego, bardzo krótkiego etapu funkcjonowania akademii. Jego następca Ludwik Węgierski nie interesował się działaniem uniwersytetu, który przestał wykazywać jakąkolwiek aktywność. Do odrodzenia akademii doprowadziła dopiero jego córka Jadwiga, ale o tym w następnych odcinkach ;).
The death of the king Casimir in 1370 marks the end of the first, short stage of the functioning of university. Te next king, Louis d'Anjou didn't have interest in the accademy, which stopped its activity. Later, it was his daughter, Hedvige, who influenced the re-birth of the accademy, but this is the topic of some next episodes ;).



Tegoroczne obchody już jutro - o 9 msza w Katedrze i złożenie kwiatów na królewskich grobach Kazimierza Wielkiego, Jadwigi i Władysława Jagiełły, a o 11 uroczyste posiedzenie Senatu UJ w auli Collegium Maius.
This year's celebration come tomorrow - the mass in the Cathedral at 9, followed by placing the flowers on the royal graves of Casimir, Hedvige and Ladislaus Jagiełło and at 11 - the ceremonial session of the university Senate in the hall of Collegium Maius.